چرا تنبیه کردن کودکان نتیجه معکوس دارد؟ راه‌های جایگزین مؤثر
مقدمه
همه پدر و مادرها دوست دارند فرزندانی مسئولیت‌پذیر و باادب داشته باشند، اما گاهی اوقات روش‌هایی مثل تنبیه، فریاد زدن یا محرومیت نه تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه رفتارهای ناخوشایند کودک را تشدید می‌کند. در این مقاله بررسی می‌کنیم که چرا تنبیه معمولاً بی‌اثر است و چه راهکارهای بهتری برای تربیت مؤثر کودکان وجود دارد.
چرا تنبیه کردن کارساز نیست؟ تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهند که تنبیه (خصوصاً به صورت فیزیکی یا کلامی خشن) معمولاً تنها یک راه حل موقتی است و در بلندمدت مشکلات رفتاری کودک را بیشتر می‌کند. دلایل اصلی عبارتند از:
کودک پیام اصلی را نمی‌فهمد
- وقتی کودک را به خاطر ریخت و پاش کردن تنبیه می‌کنید، او متوجه نمی‌شود که “چرا نظم مهم است”، فقط یاد می‌گیرد که “اگر مامان نبینه، می‌تونم دوباره این کار رو بکنم!”
احساس resentment (کینه و ناراحتی) ایجاد می‌کند
- تنبیه باعث می‌شود کودک احساس بی‌عدالتی کند و رابطه عاطفی او با والدین آسیب ببیند.
تمرکز کودک را از یادگیری به ترس تغییر می‌دهد
- به جای اینکه کودک فکر کند “این کار اشتباهه”، ذهنش درگیر این می‌شود که “چطور تنبیه نشم؟”
ممکن است رفتارهای بد را جایگزین کند
- مثلاً کودکی که به خاطر حرف زشت زدن تنبیه می‌شود، ممکن است در غیاب والدین همان کار را تکرار کند یا روش‌های دیگری برای جلب توجه پیدا کند.
راهکارهای مؤثر به جای تنبیه
- از پیامدهای طبیعی استفاده کنید به جای تنبیه، اجازه دهید کودک نتایج منطقی رفتارش را تجربه کند.
- مثال: اگر اسباب‌بازی‌هایش را جمع نکند، دفعه بعد ممکن است گم شوند.
- مثال: اگر تکالیفش را انجام ندهد، خودش با عواقب آن در مدرسه روبه‌رو می‌شود.
حق انتخاب بدهید کودکان وقتی احساس کنترل داشته باشند، کمتر لجبازی می‌کنند.
- مثال: “اول می‌خوای لباس‌هات رو جمع کنی یا کتاب‌هات؟”
- مثال: “الان با آرامش با هم بازی می‌کنیم یا اگر داد بزنی، مجبوریم بازی رو تموم کنیم.”
احساسات کودک را تأیید کنید به جای گفتن “گریه نکن!”، بگویید: “می‌بینم ناراحتی، دوست داری در موردش حرف بزنی؟” این کار کمک می‌کند کودک یاد بگیرد احساساتش را به روش درستی مدیریت کند.
- الگوی خوبی باشید کودکان از رفتار شما بیشتر از حرف‌هایتان یاد می‌گیرند.
- اگر می‌خواهید فرزندتان مودب باشد، خودتان با احترام با او صحبت کنید.
- اگر می‌خواهید وسایلش را مرتب کند، خودتان هم محیط خانه را منظم نگه دارید.
نکته نهایی: تربیت مثبت، سرمایه‌گذاری بلندمدت است تنبیه شاید در لحظه کودک را ساکت کند، اما آموزشِ همراه با احترام و درک است که در بلندمدت فرزندی مسئولیت‌پذیر و با اعتمادبه‌نفس پرورش می‌دهد.
به جای گفتن: “چون این کار رو کردی، تنبیه می‌شی!” بگویید: “این انتخاب تو بود، حالا چه کاری می‌تونیم بکنیم که بهتر بشه؟”
منابع: کتاب “تربیت بدون فریاد” – دکتر هال ادوارد رانکل پژوهش‌های آلفرد آدلر در زمینه روانشناسی تربیتی انجمن روانشناسی آمریکا (APA) در مورد آثار تنبیه بر کودکان
نویسنده: [تهمینه امیریان] سایت: [https://drtahmineamirian.ir/]