علت بی‌حوصلگی نوجوانان در درس خواندن و تصمیم برای تغییر رشته: راهنمای والدین از دیدگاه روانشناسی

نویسنده: تهمینه امیریان، درمانگر تخصصی نوجوان در تهران

مقدمه
هر روز در مطبم با والدینی روبه‌رو می‌شوم که نگران وضعیت تحصیلی فرزندشان هستند. سوال‌هایی مانند: «چرا نوجوانم بی‌حوصله درس می‌خواند؟» یا «آیا باید به تغییر رشته فرزندم در دبیرستان تن بدهم؟» بارها و بارها تکرار می‌شوند. نوجوانی، دوره‌ای پر از تحولات جسمی، روانی و اجتماعی است که گاهی بی‌علاقگی به درس یا تمایل به تغییر رشته را به همراه دارد. این مقاله براساس تجربیات بالینی و رویکرد طرحواره‌درمانی نوشته شده است تا به والدین کمک کند تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند.

۱. درمان بی‌علاقگی به درس از دیدگاه روانشناس کودک و نوجوان
بی‌انگیزگی تحصیلی در نوجوانان می‌تواند ریشه در عوامل مختلفی داشته باشد:

الف) عوامل درونی:
– کمبود اعتمادبه‌نفس: برخی نوجوانان به دلیل ترس از شکست، انگیزه خود را از دست می‌دهند.
– اضطراب و افسردگی: فشار روانی، یکی از دلایل اصلی کاهش تمرکز و بی‌حوصلگی است.
– باورهای محدودکننده: باورهایی مانند «من در ریاضی ضعیفم» یا «هرگز موفق نمی‌شوم» می‌توانند عملکرد تحصیلی را تحت تأثیر قرار دهند.

ب) عوامل بیرونی:
– فشار بیش‌ازحد خانواده: توقعات غیرواقعی والدین باعث فرار نوجوان از درس می‌شود.
– محیط آموزشی نامناسب: روش‌های خشک تدریس یا روابط سرد با معلمان می‌تواند انگیزه یادگیری را کاهش دهد.

راهکارهای عملی:
✅ استفاده از طرحواره‌درمانی: شناسایی و اصلاح باورهای منفی درباره درس خواندن.
✅ تشویق به جای سرزنش: جایگزینی جمله‌هایی مانند «تو می‌توانی» به جای «چرا تلاش نمی‌کنی؟»
✅ تعیین هدف‌های کوچک: تقسیم برنامه‌های درسی به بخش‌های قابل‌مدیریت.

۲. بحران هویت نوجوانی و تأثیر آن بر انتخاب رشته
نوجوانی، دوره جست‌وجوی هویت است و این مسئله بر انتخاب رشته تحصیلی تأثیر مستقیم دارد.

چرا نوجوانان دچار تردید می‌شوند؟
– تغییر علایق: ممکن است نوجوانی که قبلاً عاشق ریاضی بود، ناگهان به هنر علاقه‌مند شود.
– تأثیر دوستان و شبکه‌های اجتماعی: مقایسه خود با دیگران گاهی باعث سردرگمی می‌شود.
– ترس از آینده: نگرانی درباره شغل و درآمد، تصمیم‌گیری را سخت می‌کند.

نقش والدین در این بحران:
🔹 گوش دادن فعال: بدون قضاوت، به دغدغه‌های نوجوان توجه کنید.
🔹 کمک به کشف استعدادها: استفاده از تست‌های روانشناسی مانند هالند یا MBTI.
🔹 پرهیز از تحمیل نظر: انتخاب رشته باید براساس علاقه و توانایی نوجوان باشد، نه آرزوهای والدین.

۳. مشاوره تحصیلی نوجوانان: زمان مناسب برای تغییر رشته
تغییر رشته تصمیم مهمی است که نیاز به بررسی دقیق دارد.

چه زمانی تغییر رشته ضروری است؟
✔ عدم علاقه پایدار: اگر نوجوان پس از چندماه همچنان از رشته خود ناراضی است.
✔ ضعف شدید در دروس اصلی: وقتی تلاش‌های آموزشی نتیجه‌ای نداده است.
✔ کشف استعداد جدید: مثلاً تمایل شدید به هنر یا برنامه‌نویسی.

هشدارها:
❌ تغییر رشته به عنوان فرار از مشکل: اگر نوجوان فقط به دلیل سختی درس‌ها می‌خواهد رشته را عوض کند، بهتر است ابتدا راه‌حل‌های دیگر را بررسی کرد.
❌ تغییر رشته در سال آخر: این کار ممکن است باعث افت تحصیلی شود.

راهکارهای پس از تغییر رشته:
📌 برنامه‌ریزی جبرانی: پرکردن gaps درسی با کمک معلم خصوصی.
📌 حمایت روانی: کاهش اضطراب ناشی از تغییر محیط آموزشی.

نتیجه‌گیری
بی‌حوصلگی نوجوانان در درس خواندن و تمایل به تغییر رشته، پدیده‌ای طبیعی است که با درک صحیح و مشاوره اصولی قابل مدیریت است. والدین باید بین «هدایت» و «تحمیل» تفاوت قائل شوند و به نوجوان کمک کنند تا براساس علاقه و توانمندی‌های واقعی تصمیم بگیرد. در نهایت، هدف اصلی باید سلامت روان و رشد فردی نوجوان باشد، نه صرفاً موفقیت تحصیلی به هر قیمتی.

منابع:
– کتاب طرحواره‌درمانی نوجوانان، جفری یانگ
– مقاله «بحران هویت در نوجوانی»، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش
– تجربیات بالینی نویسنده در مرکز مشاوره نوجوانان تهران