چگونه با پدر و مادر “بداخلاق” خود رفتار کنیم؟ راهکارهای طرحواره‌درمانی برای بهبود رابطه والدین و نوجوانان
نویسنده: تهمینه امیریان، روان‌شناس و درمانگر تخصصی کودک و نوجوان
مقدمه آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا پدر و مادرتان همیشه از شما ناراضی هستند و به اصطلاح “بداخلاقی” می‌کنند؟ چرا مدام از اتاق نامرتب، استفاده زیاد از گوشی یا انجام ندادن تکالیف شکایت دارند؟ شاید شما هم مانند بسیاری از نوجوانان تصور می‌کنید والدینتان سخت‌گیر و غیرمنطقی هستند، اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که شاید این رفتارها واکنشی به مسئولیت‌ناپذیری شماست؟
در این مقاله، با رویکرد طرحواره‌درمانی بررسی می‌کنیم که چرا والدین گاهی اوقات رفتارهای منفی از خود نشان می‌دهند و چگونه می‌توانید با درک بهتر این چالش‌ها، رابطه خود را با آنها بهبود ببخشید. همچنین، از والدین عزیز دعوت می‌کنیم تا با همکاری بیشتر، فضایی آرام‌تر و سازنده‌تر برای نوجوانان خود فراهم کنند.
طرحواره‌های ذهنی والدین و نوجوانان طرحواره‌ها، الگوهای فکری و احساسی عمیقی هستند که در دوران کودکی شکل می‌گیرند و بر رفتار ما در بزرگسالی تأثیر می‌گذارند. والدین نیز طرحواره‌هایی دارند که ممکن است باعث شود در برابر برخی رفتارهای نوجوانان، واکنش‌های تند نشان دهند.
۱. طرحواره “استانداردهای سخت‌گیرانه” در والدین بسیاری از والدین به دلیل ترس از آینده‌ی ناموفق فرزندشان، انتظارات بالایی دارند. وقتی نوجوان مسئولیت‌هایش را انجام نمی‌دهد، این طرحواره فعال می‌شود و منجر به خشونت کلامی یا شکایت مداوم می‌گردد.
۲. طرحواره “بی‌کفایتی” در نوجوانان برخی نوجوانان به دلیل تجربیات گذشته، احساس می‌کنند که نمی‌توانند انتظارات والدین را برآورده کنند. این طرحواره باعث می‌شود در برابر درخواست‌های والدین مقاومت کنند و حتی رفتارهای لجبازانه از خود نشان دهند.
۳. طرحواره “طردشدگی” اگر نوجوان احساس کند والدینش او را درک نمی‌کنند، ممکن است فکر کند که دوست‌داشتنی نیست. این طرحواره باعث فاصله گرفتن از خانواده و افزایش تنش می‌شود.
چگونه با والدین “بداخلاق” خود رفتار کنیم؟
۱. مسئولیت‌پذیری را تمرین کنید والدین زمانی بداخلاقی می‌کنند که احساس کنند شما به حرف‌هایشان اهمیت نمی‌دهید. اگر مسئولیت‌های ساده مثل مرتب کردن اتاق یا مدیریت زمان استفاده از گوشی را انجام دهید، به مرور شاهد تغییر رفتار آنها خواهید بود.
راهکار: لیستی از وظایف روزانه خود بنویسید و به تدریج آنها را انجام دهید. از والدین بخواهید در صورت انجام مسئولیت‌ها، شما را تشویق کنند.
۲. گفت‌وگوی مؤثر داشته باشید
به جای بحث و جدل، سعی کنید گوش دادن فعال را تمرین کنید. وقتی والدین احساس کنند حرف‌هایشان شنیده می‌شود، آرام‌تر برخورد می‌کنند.
راهکار: جملاتی مانند “من متوجه نگرانی شما هستم” یا “چطور می‌توانم بهتر عمل کنم؟” استفاده کنید. از سرزنش و پرخاشگری بپرهیزید.
۳. درک متقابل را افزایش دهید والدین هم انسان هستند و ممکن است تحت فشارهای کاری یا مالی باشند. سعی کنید احساسات آنها را درک کنید و بپذیرید که گاهی اوقات خستگی یا نگرانی باعث بداخلاقی آنها می‌شود.
راهکار: گاهی بدون درخواست آنها، کمک‌کننده باشید (مثلاً در نظافت خانه مشارکت کنید). از آنها بپرسید: “امروز روز خوبی داشتید؟”
۴. از طرحواره‌های منفی فاصله بگیرید اگر همیشه فکر می‌کنید والدینتان شما را درک نمی‌کنند، این طرحواره را به چالش بکشید. شاید آنها فقط نگران شما هستند و روش بیانشان نامناسب است.
راهکار: به جای فکر کردن “مامان و بابا همیشه از من انتقاد می‌کنند”، بگویید “آنها دوست دارند من موفق شوم.”
نتیجه‌گیری: دعوت به همکاری والدین و نوجوانان رابطه والدین و نوجوانان می‌تواند پرتنش باشد، اما با درک متقابل و تغییر نگرش، می‌توان این چالش‌ها را کاهش داد. والدین عزیز! به جای تمرکز بر اشتباهات نوجوان، سعی کنید تشویق و همدلی را جایگزین انتقاد کنید. نوجوانان نیز با مسئولیت‌پذیری و گفت‌وگوی سازنده می‌توانند فضای خانواده را بهبود بخشند.
به یاد داشته باشید: والدین بداخلاق نیستند، فقط نگران شما هستند. مسئولیت‌پذیری، کلید کاهش تنش است. گفت‌وگو، پل ارتباطی بین شما و والدینتان است.
اگر هر دو طرف تلاش کنند، رابطه‌ی والدین و نوجوان می‌تواند به جای جنگ قدرت، به یک همکاری دوست‌داشتنی تبدیل شود.
تهمینه امیریان روان‌شناس و درمانگر تخصصی کودک و نوجوان [برای مشاوره و اطلاعات بیشتر تماس بگیرید.]